تجربه ی کشورهای بلغارستان و لهستان در مبارزه با اعتیاد

تجربۀ به دست‌آمده، تهیۀ یک برنامۀ ملی مربوط به پیشگیری از اعتیاد را توصیه می‌کند
 

چکیده
یکی از راه‌کارهای مبارزه با اعتیاد در ایران امروز، استفاده از تجارب دیگر کشورهاست. در این بین، کشورهای اروپایی یکی از گزینه‌های مطرح در این زمینه هستند که بتوان از تجارب آن‌ها در این زمینه بهره گرفت. کشور بلغارستان و لهستان یکی از این کشورهاست که در این مقاله به تجارب آن در زمینه مبارزه با اعتیاد خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 2147/ تخمین زمان مطالعه 11 دقیقه

می‌توان جامعۀ مدنی بلغارستان را به دو خانواده نهادهای غیر دولتی تقسیم کرد:
1) خانوادۀ انجمن‌های وابسته به منافع حزب سوسیالیست بلغارستان؛
2) یک خانوادۀ وابسته به منافع ضد کمونیستی که با انجمن‌های خانواده اول به رقابت می‌پردازند.
در دوره‌های مختلف هرکدام از این احزاب توسط قدرت حاکم، بر دیگری ترجیح داده شده است؛ بدین معنا که هر کدام از دولت‌های بلغارستان، انجمن‌های ملی مورد حمایت خود را تحت سرپرستی مالی خود قرار می‌دهند. به طور سنتی، می‌توان میان صندوق‌های مربوط به انجمن «جامعۀ باز» که از یک طرف به «بنیاد سوروس»، و در طرف دیگر به انجمن‌های تحت حمایت مالی انجمن «توسعۀ جامعۀ مدنی» وابسته است، یک کشمکش مداوم ملاحظه کرد. ما می‌توانیم میان چهار انجمن سنتی که در این حوزه فعالیت می‌کند و به یکی از دو خانوادۀ مذکور تعلق دارند، تفکیک قائل شویم.
انجمن «بلغارستان آزاد و دموکراتیک» که در 14 ژوئن 1991 تأسیس شده، با هدف حمایت از روندهای دموکراتیک شدن جامعه بلغارستان، کثرت‌گرایی، آزادی مطبوعات، اقتصاد بازار و تساهل، آموزش جوانان تشکیل شده است. این انجمن هیچ برنامۀ ویژه‌ای را برای مبارزه با مواد مخدر در اختیار ندارد، اما در سال گذشته این انجمن در تهیه یک طرح پیشگیری از اعتیاد دانش‌آموزان و ایجاد یک بانک اطلاعاتی در شهر صوفیه، شرکت جسته است. انجمن «پیشگیری از اعتیاد بلغارستان» سازمان دیگری است که از شصت سال پیش وجود داشته است. این انجمن به دنبال جنبش مدنی علیه الکل و توتون، در اوایل سال 1960 به وجود آمد. این انجمن در میان اطفال و جوانان به اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد می‌پردازد و در 18 شهر بلغارستان شعبه دارد. این انجمن روزنامۀ مواد مخدر را نیز منتشر می‌کند. در سال 1997 انجمن «آینده برای بلغارستان» را همسر نخست‌وزیر تأسیس کرد که این انجمن برنامه‌های خاصی برای مبارزه با مواد مخدر دارد و فعالیت‌هایش بر همکاری با دیگر سازمان‌های عمومی و غیر دولتی مبتنی است. فعالیت‌های این انجمن در چارچوب مبارزه با مواد مخدر با شعار «همگی علیه مواد مخدر» صورت می‌گیرد. در اوایل فوریه 1999، به ابتکار این انجمن، مجمعی از سازمان‌های مختلف عمومی، خیریه و غیر دولتی تشکیل شد. هدف این مجمع، پاسخ‌گویی به این سؤال بود که «آیا ما واقعاً قصد اتحاد داریم؟ ما دقیقاً به دنبال چه چیزی هستیم؟» این امر راهی برای ارزیابی قابلیت‌ها و هماهنگ ساختن تلاش‌ها و شیوه‌های فعالیت بود که در جهت‌گیری‌های مشخص علیه سوء مصرف مواد به کار رفته بود. این انجمن به شیوه‌هایی غیر سنتی فعالیت می‌کند که عبارتند از: برگزاری کنسرت‌ها، نمایشگاه‌ها، تولید فیلم‌های آموزشی دربارۀ مواد مخدر و خشونت، و برگزاری گردش‌ها و ایجاد مراکز مشاوره در سراسر کشور.
 

برخی از برنامه‌های کاهش زیان مواد مخدر در لهستان، جدالی آشکار میان انجمن‌های مردمی به وجود آورده است. برنامۀ جایگزین متادون که در سال 1992 مطرح شد، و مخالفت شدیدی که به دنبال اجرای این برنامه به وجود آمد، مقامات را وادار ساخت که توسعه این برنامه را متوقف ساخته و آن را به معتادانی که مشکلات بیش‌تری دارند، محدود کنند. درحال حاضر، هیچ برنامۀ کاهش آسیبی، شایستگی طرح شدن در لهستان را ندارد. انجمن‌‌های موجود در لهستان نسبت به این برنامه‌ها بی‌اعتمادند و به نظر می‌رسد تنها برنامه‌های تبادل سرنگ‌های استریل‌شده، تا حدودی در بین انجمن‌ها و مراجع پزشکی پذیرفته شده است. انجمن مونار در سال 1997 طی برنامه‌ای 000/55 سرنگ را در شهر واسوی توزیع کرد. در شهر کاووی نیز با کمک بنیاد سوروس، 000/95 سرنگ میان معتادان توزیع شد. این ارقام به هیچ وجه امکان ارزیابی تقاضا را فراهم نمی‌آورد، زیرا به خاطر فقدان وسایل کافی برای استمرار خود متوقف شدند.
 

نقش مذهب کاتولیک در زمینۀ مراقبت و پیشگیری، در فعالیت انجمن‌های مورد حمایت دولت آشکار شده است. کلیسا به تنهایی و به طور مستقیم هزینه‌های مالی برنامه‌های کمک به معتادان را تأمین نمی‌کند، بلکه راهبان و شخصیت‌های مذهبی نیز در فعالیت‌های مبارزه با مواد مخدر شرکت جسته‌اند. کلیسا هیچ وقت حمایت خود را به اشخاصی که مبتلا به ویروس ایدز بوده‌اند، اختصاص نداده است. میزان ملایمت و توجه عمومی به افراد مبتلا به ایدز و معتادان در حد پایینی است، تا جایی که راهبی به نام آرکادیز نوواک، به خاطر ساخت خانه‌ای برای معتادان مبتلا به ایدز در پیونتا، ناگزیر شد که موقعیت خود را به خطر اندازد. پدر نوواک به تازگی وظایف بسیار مهمی را در دولت لهستان بر عهده گرفته است؛ وی مشاور وزیر بهداشت در زمینۀ مسائل مربوط به مواد مخدر و ایدز است. مقامات لهستان سیاست سرکوب‌گرانه در زمینۀ مواد مخدر را به طور مستقیم اداره می‌کنند، اما  تمایل دارند که فعالیت‌های پیشگیرانه را به سازمان‌های غیر دولتی واگذار کنند. دفتر معتادان وزارت بهداشت و حمایت اجتماعی برای پیشگیری و مراقبت از بودجۀ زیادی برخوردار بوده تا آن را میان انجمن‌ها تقسیم می‌کند. در سال 1993، دفتر مواد مخدر وزارت بهداشت از بودجه‌ای برابر با 5/4 میلیون دلار برخوردار بوده که این بودجه میان سازمان‌های غیر دولتی مونار، کوزنیا و پووروت تقسیم شده است. این انجمن‌ها برنامه‌های پیشگیری، درمان و بازپروری را اجرا کردند. انجمن‌های مذکور، برای بهره بردن از سرمایه‌های دولتی، پروژه‌هایی را مطرح می‌کنند که ممکن است به تأیید وزارت بهداشت برسد یا مورد تأیید قرار نگیرد. روندهای تقسیم این سرمایه‌های نشان می‌دهد که انجمن مونار در زمینۀ پیشگیری و درمان معتادان تقریباً صلاحیتی انحصاری دارد.

پی نوشت:
[1] . Monar
منبع: کتاب اعتیاد در ایران، نوشته سعید مدنی قهفرخی، انتشارات ثالث، تهران،1390.